بلندترین برج آجری دنیا در گنبد کاوس واقع شده است - وبلاگ بازآفرینی

به گزارش وبلاگ بازآفرینی، مخروط ساده اما راز آلودهمچنان پایدار ایستاده، با اینکه شهر برزگ شده و خانه ها پیش رویش قد کشیده اند، اما بلندترین برج آجری جهان با غرور آنها را نظاره می نماید چرا که می داند هنوز هم باعث افتخار شهر است و هر سال مسافران زیادی به شوق او شال و کلاه می نمایند تا خودشان را به گنبد کاووس برسانند.

بلندترین برج آجری جهان در گنبد کاوس واقع شده است

نویسنده: یگانه خدامی

مخروط ساده اما راز آلود

همچنان راسخ ایستاده، با اینکه شهر برزگ شده و خانه ها پیش رویش قد کشیده اند، اما بلندترین برج آجری جهان با غرور آنها را نظاره می نماید چرا که می داند هنوز هم باعث افتخار شهر است و هر سال مسافران زیادی به شوق او شال و کلاه می نمایند تا خودشان را به گنبد کاووس برسانند. بلندترین برج آجری جهان مخروطی بزرگ اما ساده است. همین سادگی خیلی ها را به تکاپو انداخت که اسرار این برج را کشف نمایند. به سراغ حمید عمرانی، کارشناسان میراث فرهنگی و مدیر پروژه برج گنبد کاووس رفتیم تا با اسرار بلندترین برج آجری جهان بیشتر آشنا شویم.

در زیر سمت شرق کوه های البرز و در برابر صحراهای پهناور آسیا یکی از بزرگ ترین شاهکارهای معماری ایران با تمام شکوه و عظمت خود قد برافراشته است. این بنا، گنبد قابوس بقعه آرامگاه قابوس بن وشمگیر است و برج آرامگاه از هرگونه آرایش مبراست. جنگنده ای با نیروی ایمان در نبرد رودرو، پادشاهی شاعر در نبرد با ابدیت، آیا آرامگاهی چنین بزرگ و مقتدر وجود دارد؟

این جملات را پروفسور آرتورپوپ باستان شناس، درباره برج گنبد کاووس نوشته است. برجی مخروطی که روی تپه ای باستانی قرار گرفته و معماری خاصش آن را در جهان مشهور نموده است. به این برج، برج قابوس و میل هم می گویند.

حمید عمرانی، کارشناسان میراث فرهنگی، مدیر پروژه برج گنبد کاووس و معاون میراث فرهنگی استان گلستان درباره قدمت این برج می گوید: این برج در زمان حکومت آل زیار ساخته شده است، در واقع اواخر قرن چهارم هجری و دوران حکومت قابوس بن وشمگیر.

حتماً این نام را از کتاب های ادبیات دوران مدرسه به یاد دارید. با کتاب پندها و حکمت هایش.

در واقع برج در جرجان قدیم ساخته شده که مرکز پادشاه بود و الان آن را به نام گرگان می شناسیم.

آنچه برای باستان شناسان سراسر جهان جالب بوده بنای برج است که تمامش از آجر ساخته شده از دیوار سر به فلک کشیده بگیرید تا پی این بنا؛ البته برای ملات بین آجرها از ساروج استفاده شده که مقاومت زیادی دارد و تا به حال برج را سرپا نگه داشته است.

تابوت بلورین پادشاه

ارتفاع برج 51 متر است. اما آنچه تا به حال نگذاشته اتفاقی برای بلندترین برج آجری جهان بیفتد، در واقع پی حدود 11 متر و 80 سانتی متر آن است: چند زلزله شدید اینجا آمد و همین طور سیل اما اتفاقی برای برج نیافتاده است برای اینکه این برج پی ریزی محکمی دارد که یکی از ویژگی های شگفت انگیز آن هم به شمار میرود.

برج گنبد کاووس به سبک معماری رازی ساخته شده است. شیوه ای که در دوران سلجوقیان به اوج خود رسید. بدنه این بنای مخروطی 15 دندانه دارد که همه بسیار دقیق 9 زاویه 90 درجه دارند و به فاصله مساوی از هم قرار گرفته اند.

گنبدی هم روی بنا قرار گرفته که قطر داخلی آن 9 متر و 70سانتی متر است.

با اینکه برج تزئینات ساده ای دارد اما توانسته توجه باستان شناسان را به خود جلب کند. درون طاق هلالی سر درآن، مقرنسی است که درواقع گچ بری است، گفته می گردد که شاید این مقرنس ساده و زیبا از اولین نمونه های مقرنس سازی در بناهای اسلامی باشد.

دور برج هم نوشته هایی به خط کوفی وجود دارد که به گفته عمرانی، بسیار معین نوشته شده اند و محققان برای خواندن آن با مسئله ای روبرو نشده اند. در این متن نوشته شده است: به نام خداوند بخشنده مهربان، این است کاخ باشکوه. میرشمس معالی امیر پسر امیرقابوس فرزند وشمگیر فرمان داد به ساخت آن در زندگی خویش سال سیصد و نود و هفت قمری و سال سیصد و هفتاد و پنج(خورشیدی).

به گفته عمرانی، برج های آجری با ارتفاعی نزدیک به این را در کشورهای همسایه و آسیای میانه می گردد دید اما آنچه که برج قابوس را متمایز و مشهور نموده، معماری آن است؛ آنچه تا به حال درباره کاربرد این برج فهمیده ایم و به نظر می رسد درست باشد این است که این برج در واقع یک یادمان است و عظمت پادشاهی آن موقع را نشان می دهد. البته در برخی کتاب های تاریخی آمده که مقبره قابوس بن وشمگیر بوده. گفته اند که جسدش در یک تابوت بلورین قرار داشته و از سقف آویزان بوده.اما با توجه به اینکه قابوس بن وشمگیر مسلمان بوده و این شیوه دفن مورد تایید مسلمانان نیست، بعید به نظر می رسد.محتمل است که جسدش را دو یا سه روزی برای وداع در این مکان قرار داده باشند.

برخی ها می گویند که جسد در محوطه بیرونی برج دفن شده اما این هم معین نیست چون طبق متون تاریخی قابوس بن وشمگیر در یک قلعه کشته شده و کسی از محل دفنش خبر ندارد.

این اختلاف نظرها به این علت به وجود آمده که تا به امروز کاوش باستان شناسی جدی در برج و تپه ای که روی آن قرار گرفته، انجام نشده است؛ می دانیم که تپه باستانی، مربوط به دوران اشکانی و ساسانی است. در جنگ جهانی دوم روس ها این تپه را به عنوان پایگاهشان انتخاب نموده بودند و دور تا دورش را دیوار کشیده بودند. همان زمان حفاری هایی انجام دادند و داخل برج و کف آن را حفر کردند، اما چیزی به دست نیاوردند. باید حفاری بسیار گسترده ای انجام گردد و حفاری غیراصولی ممکن است به آن آسیب بزند و چون مطمئن نیستیم در حفاری چیزی به دست بیاید، فعلاً این کار را انجام نمی دهیم.

نادرشاه حسود!

برای کشف راز بلندترین برج آجری جهان تا به حال حفاری گسترده ای انجام نشده است اما جالب است بدانید که وصف این برج در کتاب معروف ویل دورانت هم آمده: جرجان در قرن 10 میلادی (عصر زیاریان) یکی از ولایت های بزرگ ایران بود و به امیران روشنفکر معروفیت داشت؛ مثل شمس المعالی قابوس وشمگیر که ابن سینا را به دربار خود خواند.

درباره این برج در یکی از معتبرترین کتاب های تاریخی خودمان یعنی تاریخ طبری هم مطالبی نوشته شده است. اما حکایت جالبی هم بین مردم درباره این برج وجود دارد. عمرانی در این باره می گوید: گفته می گردد وقتی که نادرشاه به سمت گلستان می آید، این برج را می بیند و از دیدنش ناراحت می گردد، در نتیجه دستور می دهد برج را خراب نمایند. سربازها هم از اطراف برج آغاز می نمایند به کندن آجرها. البته آثار آن کندن ها را هنوز هم می گردد دید.بعد سربازها به نادرشاه می گویند که ممکن است این برج روی سر خودمان خراب گردد و به همین علت نادرشاه از خراب کردن بلندترین برج آجری جهان منصرف می گردد.

برج قابوس علاوه بر گذشته در چند سال اخیر هم خبرساز بوده؛ مثلا مدتی قبل گفته شد به حریم این برج تجاوز شده و قرار است یک مجتمع تجاری در نزدیکی اش ساخته گردد و با توجه به اینکه ارتفاع برج را تحت تأثیر قرار می داد، می توانست زیبایی و اهمیتش را هم کم کند؛ حریم برج را در سال 88 معین کردیم و از این حریم مراقبت می گردد. اینها را عمرانی می گوید و ادامه می دهد: چندوقت پیش هم شایعه شد برج انحراف دارد و ممکن است مسئله ای برایش اتفاق بیفتد. در اسکنی که سال 88 انجام دادیم معین شد که برج 47 درجه به سمت شمال غرب انحراف دارد که اصلا جدی نیست و مشکل محسوب نمی گردد.

به هرحال معماری سنتی است و ممکن است این انحراف از همان اول وجود داشته و در واقع مشکل معماریش باشد. مدتی پیش هم به علت آسیب های طبیعی، جوی و فضولات پرندگان و رشد گیاهان در دیوارهای برج، عملیات بازسازی اضطراری آن به مدت سه ماه با نصب داربست انجام شد.

نخستین عملیات بازسازی روی این بنا در سال 1310 اجرا شده و در سال 1348 هم تزئینات بنا بازسازی شد.

برج قابوس هرسال گردشگران زیادی را می بیند که برای دیدنش صف می کشند. به گفته عمرانی در تعطیلات نوروز 13 تا 14 هزار نفر از برج بازدید می نمایند هنوز فعالیت برای شناساندن برج گنبد کاووس ادامه دارد. این برج به ثبت ملی رسیده است و میراث فرهنگی استان گلستان در کوشش است تا بتواند این برج را در لیست آثار تاریخی جهان هم ثبت کند.

منبع:نشریه همشهری سرنخ شماره 52

منبع: راسخون